بررسی عامل‌های مؤثر بر عملکرد محصول‌های راهبردی کشاورزی (گندم و جو)در استان خراسان‌ رضوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشگاه فردوسی مشهد

3 استاد قتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد

4 دانشیار اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

چکیده
تغییر اقلیم در ایران همواره یکی از چالش‌های مهم در بخش کشاورزی بوده است. چراکه سبب تأثیرپذیری عملکرد محصول‌های این بخش و افزایش ریسک عملکرد تولید می‌شود. از سوی ‌دیگر، نهاده‌های تولید مورد استفاده در بخش کشاورزی نیز بر عملکرد این محصول‌ها تأثیرگذارند. لذا در این پژوهش اثرگذاری گذاری نهاده‌های قابل کنترل تولید و عامل‌های اقلیمی بر میانگین و نوسان عملکرد تولید محصول‌های کشاورزی منتخب استان خراسان رضوی (گندم، جو) به‌عنوان محصول‌های راهبردی بخش کشاورزی برای سال‌های 1390 تا 1394 با به‌کارگیری مدل جاست و پاپ ارزیابی شده است. نتایج مطالعه نشان داد که در تابع میانگین عملکرد، یک میلی‌متر  افزایش لگاریتم بارش سبب افزایش میانگین عملکرد محصول‌های گندم آبی، گندم دیم و جو آبی به میزان 11/0 ، 24/0 و 04/0 کیلوگرم در هکتار و کاهش 57/0 کیلوگرم در هکتار جو دیم شده است.  افزایش یک درجه سلسیوس در لگاریتم میانگین بیشینه دما سبب کاهش 02/0، 1/0 کیلوگرم در هکتار در میانگین عملکرد گندم آبی و جو آبی شد، اما میانگین عملکرد گندم دیم و جو دیم را به میزان 28/1 و 17/0 کیلوگرم در هکتار افزایش داده است. همچنین لگاریتم عامل‌های سطح زیر کشت، ضریب مکانیزاسیون، کود نیتروژنه مصرفی و سم مصرفی دارای تأثیر مثبت بر میانگین عملکرد بوده است. بنابر نتایج تابع ریسک عملکرد  بیان شد که پراکنش در بارش سبب افزایش ریسک عملکرد گندم آبی، گندم دیم و جو دیم به میزان 27/0، 65/3 و 83/2 کیلوگرم در هکتار شده و عامل افزایش لگاریتم میانگین بیشینه دما سبب کاهش 69/0، 30/5 و 13/6 کیلوگرم در هکتار ریسک عملکرد این محصول‌ها شده است.  با توجه به نتایج به دست آمده در تابع‌های میانگین و ریسک عملکرد، ابزارهای مدیریتی ریسک شامل بیمه بر اساس آب و هوا برای محصول‌های کشاورزی و به کارگیری رقم‌های بذر مقاوم به خشکی، در جهت جلوگیری از ریسک تولید محصول‌ها و کاهش آسیب‌پذیری کشاورزان از نهاده‌های تولید و عامل‌های اقلیمی پیشنهاد می‌شود.
طبقه‌بندی : C23, Q10, Q54.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


پرهیزگاری، ا و محمودی، ا. (1394). تحلیل اقتصادی اثرگذاری‌های تغییر اقلیم بر عملکرد محصول‌های، الگوی کشت و سود ناخالص کشاورزان (مطالعه موردی: دشت قزوین). رشد و توسعه اقتصاد روستایی و کشاورزی,جلد 1، (2):25-40.‎
پرهیزگاری، ا و صبوحی، م. 1392. تحلیل اقتصادی اثرگذاری‌های توسعه فنّاوری و مکانیزاسیون بر تولید بخش کشاورزی استان قزوین.مجله‌ی تحقیقات اقتصاد کشاورزی.جلد 5، (4): 1-23.
پرهیزگاری، ا.، مظفری،م.م و حسینی خدادادی،م. 1393. تحلیل اقتصادی اثرگذاری‌های تغییر اقلیم بر عملکرد گندم آبی در حوزه آبخیز شاهرود. پژوهش‌نامه کشاورزی و منابع طبیعی. 18.
پرتال سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی. (1394). بخش آمار و اطلاعات. < www.koaj.ir>
توکلی، ع.، لیاقت، ع. م و اکبری، ز. (1392). بررسی نقش پارامترهای اقلیمی بر عملکرد دانه گندم در مناطق دیم کوهدشت و پلدختر استان لرستان. مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. جلد 52، (4): 1-14.
سلامی، ح و نعمتی، م.( 1392). بررسی ریسک سیستماتیک عملکرد و عامل‌های مؤثر برشدت آن در محصول سیب در ایران: کاربرد الگوهای اتورگرسیو فضایی. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی.جلد3، (4): 288-299.
سند اشتغال وزارت جهاد کشاورزی در طی برنامه پنجم توسعه کشور. (1388).
شکوهی، م و ثنائی‌نژاد، س.ح. (1393). تعیین ارتباط شرایط آب‌وهوایی با تولید محصول جو دیم(مطالعه موردی: آذربایجان شرقی). نشریه‌ی بوم‌شناسی کشاورزی. جلد 6، (3): 634-644.
عادلی، ب.، مرادی، ح.ر.، کشاورز، م.، امیرنژاد، ح.( 1393). خشکسالی و بازتاب های اقتصادی آن در نواحی روستائی مورد: دهستان دودانگه در شهرستان بهبهان. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه اقتصادی. سال سوم. (3): 131-148.
عباسی، ک.، الماسی، م.، برقعی.، ع.م.، مینایی،س. (1393). برآورد مدل عملکرد محصول‌های اساسی بر پایه شاخص سطح مکانیزاسیون کشاورزی در ایران. نشریه ماشین‌های کشاورزی. جلد4، (2): 344-351.
عزیزی، ق و یاراحمدی، د. (1382). بررسی ارتباط فراسنجه‌های اقلیمی و عملکرد گندم با استفاده از مدل رگرسیونی(مطالعه موردی دشت سیلانخور). فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی.44: 23-29.
علیجانی، ف.، کرباسی, ‌ع و مظفری‌مسنن، ‌م. (2011). بررسی اثرگذاری  درجه حرارت و بارندگی بر عملکرد گندم آبی ایران. اقتصاد کشاورزی و توسعه76،(19): 143-166.‎
فاتح، ش.( 1395آخرین وضعیت بارش، دما و خشک‌سالی در کشور و استان خراسان رضوی. مشهد مقدس.
فرج‌زاده‌اصل، م.، کاشکی، ع و شایان، س. (1387). تحلیل تغییرپذیری عملکرد محصول گندم دیم با رویکرد تغییرپذیری‌های  اقلیمی(خراسان رضوی). فصلنامه‌ی مدرس علوم. 13، (3): 226-256.
فیضی اصل، و ولی‌زاده، غ. (1383). بررسی اثرگذاری  زمان محلول پاشی اوره بر خصوصیات کمی و کیفی دانه گندم سرداری(T.aestivum. L) در شرایط دیم. مجله علوم کشاورزی ایران. جلد35، (2): 301-311.فیضی اصلقق
قهرمان‌زاده، م. گلباز، م.، حیاتی، ب و دشتی، قادر.(1393). اثرگذاری  متغیرهای اقلیمی بر عملکرد و ریسک عملکرد محصول‌های گندم و ذرت در استان قزوین. مجله اقتصاد کشاورزی. جلد8. (4) :107-126.
کرباسی،ع و نودهی، م. (1382). بررسی تأثیر مصرف نهاده‌ها بر ریسک تولید گندم کاران استان خراسان. مجله تحقیقات نوین کشاورزی و دامپزشکی. 18: 11-1.
کریمی، م و مهدی پور،م، ک. (1381). اثرگذاری‌های خشکی و درجه حرارت هوا بر عملکرد گندم آبی و دیم استان گلستان در سال زراعی 81-1380. فصلنامه خشکی  و خشک‌سالی. (3): 34-56.
کوچکی، ع و نصیری، م. (1387). تأثیر تغییر اقلیم همراه با افزایش غلظت CO2  بر عملکرد گندم در ایران و ارزیابی راهکارهای سازگاری. مجله پژوهش‌های زراعی 1،(6): 153-139.
گجراتی، دامودار: مبانی اقتصادسنجی. ترجمه حمید ابریشمی.جلد 2. انتشارات دانشگاه تهران. 1396.
منصوریان‌خواجه‌لنگی, م و عطایی، ه. (۱۳۹۲). بررسی اثرگذاری  تغییرپذیری‌های  اقلیمی کوتاه‌مدت بر گندم آبی و دیم (مطالعه موردی: چهارمحال و بختیاری)، نخستین کنفرانس ملی آب‌وهوا شناسی، کرمان، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته.
نصابیان، ش و صدرالاشرافی.، م. (1383). بررسی تأثیر بارندگی و دما بر عملکرد محصول‌های استراتژیک زراعی.‎ نشریه علوم کشاورزی.10، (1):35-50.
Amemiya, T.(1985). Advanced Econometrics. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Antón, Jesús. (2009). Risk Management in Agriculture: A Holistic Conceptual Framework.  Organization for Economic Co-operation and Development (OECD), Working Party on Agriculture Policies and Markets.
Boubacar,I.(2012). The Effects of Drought on Crop Yields and Yield Variability: An Economic   Assessment. International Journal of Economics and Finance; Vol. 4, No. 12; 2012.
Chen, C., McCarl, B, A., & Schimmelpfennig, D. E. (2004). Yield Variability as Influenced by Climate: A Statistical Investigatin Climatic Change, 6(1-2), 239-261.
Fufa, B., & Hassan, R. M. (2003). Stochastic maize production technology and production risk analysis in Dadar district, East Ethiopia. Agrekon, 42(2), 116-128.
Hazell, P. B. (1982). Application of risk preference estimates in firm-household and agricultural sector models. American Journal of Agricultural Economics, 384-390.
Isik, M., & Devadoss, S. (2006). An Analysis of the Impact of Climate Change on Crop Yields and Yield Variability. Applied Economics, 38, 835-844.
International Civil Aviation Organization, (2011).
Jobson, J. D., & Fuller, W. A. (1980). Least Squares Estimation When the Covariance Matrix and Parameter Vector are Functionally Related. Journal of the American Statistical Association, 75, 176-181.
Just, R. E., & Pope, R, D. (1978).  Stochastic Specification of Production Function and Economic Implications. Journal of Econometrics, 7, 67-76.
Just, R. E., & Pope, R. D. (1979). Production function estimation and related risk considerations. American Journal of Agricultural Economics, 61(2), 276-284.
Kabir MD, Humayun.(2015). Impact of Climate Change on Rice Yield and Variablity; an Analysis Disaggregate Level in the Southwestern Part of Bangladesh Especially Jessore and Sathkhira Districts.  Geography & Natural Disasters.5:3.
Kwon, O. S., & Kim, C. G. (2008). Climate Change and Rice Productivity: Nonparametric and Semiparametric Analysis. The Korean Journal of Agricultural Economics.
Ligeon, C., Jolly, C., Bencheva, N., Delikostadinov, S., & Puppala, N. (2008). Production risks in Bulgarian peanut production. Agricultural Economics Review9(1), 103.
Lobell D; (2005). Analysis of wheat yield and climatic trend in Mexico. Field Crops   Research .94:250-256.
Nam, Won-Ho., Hayes, Michael J, Svoboda, Mark, Wilhite , Donald A. (2015). Drought Hazard Assessment in the Context of Climate Change for South Korea.  Agricultural Water Management 160: 106–117.
Pandey, Sushil, Hem Singh Bhandari, and Bill Hardy.( 2007). Economic Costs of Drought and Rice Farmers’ Coping Mechanisms: A Cross-Country Comparative Analysis. Int. Rice Res. Inst.
Pope, R. D., & Just, R. E. (1991). On testing the structure of risk preferences in agricultural supply analysis. American Journal of Agricultural Economics, 73(3), 743-748.
Saha, A., Havenner, A., & Talpaz, H. (1997).  Stochastic Production Function Estimation: Small Sample Properties of ML versus FGLS. Applied Economics, 29, 459-469.
Stocker, T F et al. (2013). IPCC, 2013: Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change.
Trnka M, Hlavinka P, Semeradova D, Dubrovsky M, Zalud Z and Mozny M, (2007). Agricultural drought and spring barley yields. Plant Soil Environment 53(7): 306–316.
Wood, S,A., and Mendelsohn, R. (2015). The Impact of Climate Change on Agricultural Net Revenue: A Case Study in the Fouta Djallon, West Africa.  Environment and Development Economics 20(1): 20–36.